Szkodliwymi czynnikami biologicznymi w środowisku
pracy są mikro- i makroorganizmy mogące wywoływać choroby
zawodowe. Są to nie tylko drobnoustroje wywołujące choroby
zakaźne, ale również mikroorganizmy (drobnoustroje) i
makroorganizmy wywołujące choroby alergiczne. Najczęściej są to
żywiące się krwią owady i stawonogi, przenoszące zarazki chorób
zakaźnych oraz wydalane przez mikroorganizmy i makroorganizmy
chorobotwórcze substancje, a także np. pyłki kwiatowe, zarodniki
grzybów itp. o działaniu alergizującym.
Czynniki biologiczne mogą działać na człowieka
zakaźnie, toksycznie (powodować zaburzenia funkcji lub śmierć
komórek), teratogennie (wywoływać wady wrodzone, zniekształcenia
organizmu), mutagennie (wywoływać mutacje, zmieniać układ
genetyczny), rakotwórczo oraz alergicznie i drażniąco. Wśród
chorób zakaźnych i inwazyjnych najczęściej występują choroby
wywołane przez wirusy u pracowników służby zdrowia oraz choroby
odzwierzęce (zoonozy), czyli choroby przenoszone od zwierząt na
człowieka, na które najbardziej narażeni są rolnicy, leśnicy,
rybacy itp.
Czynnikami wywołującymi alergię są także
czynniki uwalniające się w wyniku przemysłowego przetwarzania
tkanek roślinnych lub zwierzęcych (np. alergeny pyłu z
rozdrobnionych roślin lub ze sproszkowanych enzymów ssaków).
Choroby alergiczne obejmują najczęściej dolegliwości układu
oddechowego (astma oskrzelowa, alergiczne zapalenie pęcherzyków
płucnych, alergiczny nieżyt nosa), choroby skóry (pokrzywka,
wyprysk kontaktowy) oraz zapalenie spojówek.
Czynniki biologiczne w środowisku pracy dzieli się
najczęściej według zasad systematyki przyrodniczej, począwszy od
organizmów najmniejszych (prionów i wirusów), poprzez bakterie, aż
do ssaków i ptaków.
Klasyfikacja zagrożeń biologicznych w środowisku
pracy, zamieszczona w załącznikach do dyrektywy Rady nr 90/679/EWG
z dnia 26 listopada 1990 r. w sprawie ochrony pracowników przed
ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników
biologicznych w miejscu pracy (Dz. U. L 374 z 31.12.1990, s. 1 z
późn. zm.) obejmuje 379 czynników, podzielonych na cztery grupy, w
tym wirusy (128 pozycji), bakterie (151), grzyby (30) i pasożyty
(70). W wydanej w Polsce monografii, uwzględniającej szeroko
czynniki o działaniu alergizującym i/lub toksycznym, sklasyfikowano
ogółem 622 czynniki lub grupy czynników, w tym priony (6), wirusy
(132), bakterie (181), grzyby (74), pasożyty (83), czynniki roślinne
(76) i czynniki zwierzęce inne niż pasożyty (69).
Zawodowe zagrożenia biologiczne klasyfikuje się
również pod względem stopnia ryzyka, jaki przedstawiają one dla
narażonych pracowników. Według tego kryterium zagrożenia
biologiczne dzieli się na cztery klasy: klasa I - praktycznie brak
zagrożenia, II - umiarkowane zagrożenie, III - poważne zagrożenie
i IV - bardzo poważne zagrożenie, grożące śmiercią.
Dostosowanie naszego prawodawstwa do wymaga Unii
Europejskiej w tym zakresie nastąpiło przez nowelizację ustawy z
dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r.
Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) oraz wydanie rozporządzenia Ministra
Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników
biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia
pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz.
716 z późn. zm.) – dalej r.s.c.b.
Zgodnie z r.s.c.b. pracodawca jest obowiązany do
stosowania, w celu ochrony pracowników przed zagrożeniami
spowodowanymi przez szkodliwe czynniki biologiczne wszelkich
dostępnych środków eliminujących narażenie lub ograniczających
stopień tego narażenia Jeżeli pracownik jest zatrudniony w
warunkach narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologicznego
zakwalifikowanego do grupy 1 zagrożenia, pracodawca powinien
zastosować środki zapobiegawcze określone w ogólnych przepisach
bhp.
Jeżeli zaś w środowisku pracy występują
mikroorganizmy genetycznie zmodyfikowane, co do których istnieje
podejrzenie, że mogą wykazywać właściwości chorobotwórcze,
pracodawca powinien zapewnić pracownikom warunki pracy określone w
przepisach ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie
zmodyfikowanych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 36, poz. 233 z
późn. zm.).
Jeżeli w środowisku pracy występują
mikroorganizmy o nieustalonej przynależności gatunkowej, co do
których istnieje podejrzenie, że mogą wykazywać właściwości
chorobotwórcze, pracodawca ma obowiązek zastosować środki
zapobiegawcze, przewidziane dla szkodliwego czynnika biologicznego
zakwalifikowanego do najwyższej grupy zagrożenia.
Przed wyborem środka zapobiegawczego pracodawca
powinien przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego, na jakie jest lub
może być narażony pracownik, uwzględniając w szczególności:
klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników
biologicznych;
rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na
działanie szkodliwego czynnika biologicznego;
informację na temat potencjalnego działania
alergizującego lub toksycznego szkodliwego czynnika biologicznego,
choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy,
stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną
pracą;
wskazówki organów właściwej inspekcji
sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz jednostek służby
medycyny pracy.
Data publikacji: 7
października 2013 r.